Maand van de filosofie – lichte voorstelling over de dood

Dinda Provily en Emma Linssen vormen een jong filosofisch theater-duo. Ze spelen ‘La Grande Finale’, een filosofische voorstelling die op zeer komische wijze licht werpt op de meest jammerlijke gebeurtenis uit het leven: onze dood. “Niet eerder zag ik een voorstelling die filosofisch, zo inhoudelijk, helder én humoristisch tegelijkertijd is”, zo schreef iemand uit het publiek. Het filosofiecafé in Emmen schreef onder andere “De toeschouwer wordt bij de keel gegrepen terwijl hij lacht én aan het denken wordt gezet, en bovendien kennismaakt met het gedachtegoed van Sartre en Heidegger.” 

Over La Grande Finale

Dinda en Emma staan stil bij de (on)zin van de dood. Wat is de betekenis van een leven dat eindigt? Heeft ons bestaan nog wel zin als het hoe dan ook voorbij gaat? In La Grande Finale worden twee dode filosofen, Martin Heidegger en Jean-Paul Sartre, tot leven gefantaseerd. Misschien weten zij inmiddels meer. Zoals het een spannend filosofisch duel betaamt, staan de wijsgeren uiteindelijk lijnrecht tegenover elkaar. Even, heel even zijn ze ‘akkoord’, maar na een paar shotjes Zuid-Duitse schnaps zijn ze ‘absoluut niet akkoord’. Gelukkig maar. Dwars door alle vurige argumenten van de dode mannen heen zien we twee jonge vrouwen, bezeten en begeesterd door de wijsbegeerte, op zoek naar redding voordat het eindigt. Maar alles loopt af, ook een script. Of is er nog tijd? De rollen zijn uitgespeeld, Heidegger en Sartre begraven, maar wij leven nog.

Vrijdag 26 april, 20.00 uur
Toegang €6 (speciaal verlaagde toegangsprijs door samenwerking Maand van de Filosofie, Cultuurtuin en Verhalenhuis Haarlem)

Een literaire en muzikale reis door de heimwee

Een literair-muzikale middag over heimwee en vertepijn: ‘Onder een andere hemel’ rondom het gelijknamige nieuwe boek van Joke J. Hermsen. Een filosofische memoir, een reisverslag en een literair essay ineen, over heimwee en het verlangen naar geborgenheid. Samen met twee geweldige muzikanten, de Oekraïense zangeres Maryana Golovcheko en de Koerdisch-Turkse Ud speler Mehmet Polat, gaat Joke J. Hermsen in Nederland en België op tournee met dit literair, filosofisch en muzikaal programma over heimwee.

Ze verkennen de diepte van de heimwee vanuit een veelkleurig, intercultureel perspectief. Zij geven woord en klank aan een van de oudste ervaringen van de mens, het verlangen naar een thuis. We verlangen echter niet alleen naar een huis, maar dromen ook van de verte: we zijn huismussen en zwervers. Ons leven speelt zich af tussen heimwee naar het vertrouwde en een verlangen naar het onbekende. Waar voelen we ons thuis? Zijn we thuis in het vreemde of in het vertrouwde, in de taal of de cultuur, bij de ander of bij ons zelf? Veel mensen voelen zich ontheemd of zijn op zoek naar een andere, betere plek om te wonen. Kunnen we voorgoed ergens thuis zijn?

Het programma duurt 1,5 uur. Na afloop is er tijd om te signeren.

Joke J. Hermsen (1961) is schrijver en filosoof. Tot haar essayistische werk behoort onder meer Stil de tijd (Jan Hanlo Essayprijs 2011), Kairos. Een nieuwe bevlogenheid (shortlist beste filosofieboek van 2014) en Melancholie van de onrust (essay van de Maand van de Filosofie 2017).

Zondag 21 januari, 15.30 uur

Henri Krop over een beroemde denker

Spinoza (1632-1677) spreekt al eeuwen tot onze verbeelding. Als kind van Spaans-Portugese joden die onder dwang tot het christendom waren bekeerd, vonden zijn ouders asiel in de nieuwe ‘Republiek der zeven Verenigde Nederlanden, waar zij tot het jodendom terugkeerden. In 1656 deed de nieuwe joodse gemeente Spinoza in de ban, dat wil zeggen zij stoten de jonge Spinoza, die net de handelsfirma van zijn vader had overgenomen uit hun gemeenschap. De reden is nog steeds niet volledig duidelijk. In elk geval voerde Spinoza sindsdien het middelpunt van een kring van rebelse geesten en hij schreef twee hoofdwerken Het Theologisch-politiek Traktaat en de Ethica, die beide als een van de weinige filosofische boeken in de Republiek verboden werden. Toch zij sindsdien te vinden in bijna alle vroegmoderne bibliotheken en vertaald in bijna alle talen van de wereld.

In het tweede deel van zijn lezing zal Henri Krop ingaan op Spinoza’s verdediging van democratie, vrijheid en tolerantie op grond van een ‘godsdienstwetenschappelijk’-politieke analyse. In de Ethica schetst Spinoza een universum waar na de dood van de vader God van de monotheïstische godsdiensten niet langer de mens als de ‘kroon van de schepping’ te zien valt en ontwikkelt hij een ethiek op basis van de menselijke emoties die menselijke solidariteit, begrip en aanvaarding van het lot leert.

Henri Krop (*1954) studeerde theologie en filosofie in Leiden, waar hij in 1987 promoveerde op de middeleeuwse filosoof Johannes Duns Scotus. Tussen 1988 en 2021 werkte hij als universitair (hoofd)docent aan de Erasmusuniversiteit te Rotterdam.  In 2002 verscheen van zijn hand een geannoteerde vertaling van de Ethica en 2014 onder de titel Spinoza, een paradoxale icoon van Nederland, een geschiedenis van het spinozisme in ons land. Sinds 2007 is hij lid van de Amsterdamse Spinoza Kring, die poogt Spinoza het boegbeeld van Amsterdam te laten zijn.

Dinsdag 6 februari, 20.00 uur

Jos Kessels over een nieuwe harmonieleer

Hoe kun je de ervaring van muziek beschrijven? Taal is niet in staat uit te drukken wat er met je gebeurt als je luistert naar muziek. Al zijn de klanken zelf nog zo duidelijk, je kunt je beleving ervan niet goed onder woorden brengen, net zomin als van dromen of van geuren en kleuren. Alles wat je erover zegt, klinkt flets. Het doet geen recht aan het bijzondere van je ervaring en aan je emotie. Toch is muziek te belangrijk om onbesproken te blijven. Zij is een grotere openbaring dan alle wijsheid en filosofie, vond Beethoven. Zonder muziek zou het leven een vergissing zijn, schreef Nietzsche. 

‘Muziek openbaart het diepste wezen van de wereld en spreekt de diepste wijsheid uit, in een taal die de rede niet kan verstaan.’
– Arthur Schopenhauer

Muzikaal weten

Gelukkig staan ons naast de gewone taal nog andere uitdrukkingsvormen ter beschikking, zoals poëzie, beeldtaal en kunst. Die hebben een wijder bereik dan de gewone taal. Maar het gebruik daarvan veronderstelt een andere manier van denken over muziek en een andere opvatting van kennis. Die leiden tot een nieuwe harmonieleer waarmee het wel mogelijk is om uitdrukking te geven aan wat je beleeft in muziek. Taal geven aan muziek onderzoekt deze rijke vorm van muzikaal weten, waarover ieder mens van nature beschikt.

Jos Kessels

Jos Kessels (1948) studeerde rechten en filosofie en werkte aanvankelijk als musicus, journalist en filosofiedocent. Hij schreef een proefschrift over kennistheorie en filosofieonderwijs en specialiseerde zich in de theorie en praktijk van het socratisch gesprek. Sinds 25 jaar leidt Kessels gesprekken en trainingen met managers en bestuurders in verschillende sectoren van de samenleving: gezondheidszorg, overheid, politie, onderwijs, banken. Hij werkt vanuit bureau Eidoskoop, dat zich toelegt op onderzoek en ontwikkeling van ideeën. Kessels publiceerde bij Boom onder meer Geluk en wijsheid voor beginners (zesde druk 2012), Vrije ruimte (vijfde druk 2013), Spelen met ideeën (2012), Scholing van de geest (2014) en Het welgetemperde gemoed (2019).

Dinsdag 2 april, 20.00 uur

Gerard Boter over deze levensfilosofie

De stoïcijnse filosofie is ongekend populair in Nederland. Ze is dankzij haar heldere wijsheden een welkom toevluchtsoord voor wie een levensfilosofie zoekt. Maar heeft deze antieke filosofie wel echt wat te bieden aan ons eenentwintigste-eeuwers?

In Leven als stoïcijn. Of niet? verdiep je je samen met twee kenners in de filosofie van de stoïcijnen, aangereikt met de nodige humor en zelfspot. Zo ontdek je zelf of je al dan niet (een beetje) als een stoïcijn wil leven.

In gesprek met elkaar onderzoeken classicus Gerard Boter en ervaringsstoïcijn Floris van der Pol de zin en onzin van de stoïcijnse filosofie. Kunnen we een filosofie die slavernij zag als een fact of life als leidraad hanteren? Hoe pak je mondiale vraagstukken aan vanuit een individualistische filosofie? Werkt een kalme houding altijd of mag je ook weleens flink boos worden?

Gerard Boter is emeritus hoogleraar Grieks aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij maakte een Griekse teksteditie van Epictetus’ Encheiridion (Handboekje) en samen met Rob Brouwer vertaalde hij het verzameld werk van Epictetus naar het Nederlands.

Floris Leest (Floris van der Pol) studeerde filosofie en is YouTuber. Na te zijn afgestudeerd op de stoïcijnse ethiek probeerde hij naar hun denken te leven. Met wisselend succes.

Dinsdag 5 maart, 20.00 uur, kleine zaal
Toegang €10

Wouter Kusters – filosoof over shock, paniek en optimisme

Wat gebeurt er als de toestand van de wereld echt tot je doordringt? Als je je volledig bewust bent van de immense dreigingen van klimaatverandering en ecologische destructie? Hoe kan je dan nog rustig slapen? Wat zeg je tegen je (klein)kinderen? Wie roep je ter verantwoording?

In Schokeffecten laat Wouter Kusters zien hoe hijzelf reageerde toen hij besefte hoe diep we in de problemen zitten. Hij analyseert mogelijke reacties van shock, paniek en angst tot berusting, vertrouwen en zelfs optimisme. Hoe kunnen we uit het verblindende licht van de dreigende ondergang ontsnappen, zonder dat we onze ogen ervoor sluiten? Hoe houden we ons geestelijk staande? Wat kunnen en moeten we denken? Is er nog wel filosofie mogelijk?

Uiteindelijk biedt Kusters perspectief. De eerste alarmschok leidt tot duurzaam alarmisme, en blinde paniek wordt filosofische paniek. Het is tijd voor verantwoordelijkheid.

Wouter Kusters is filosoof, taalwetenschapper en schrijver. Zijn debuutboek Pure waanzin werd bekroond met de Van Helsdingenprijs en de Socrates Wisselbeker. Tien jaar later won hij opnieuw de Socrates Wisselbeker met Filosofie van de waanzin, dat ook internationaal veel succes heeft met vertalingen naar het Engels, Chinees en Arabisch.

Dinsdag 14 mei, 20.00 uur, kleine zaal
Toegang €10